بیماری چشمی ناشی از تماس با گربه

با افزایش علاقه مردم به نگهداری از حیوانات خانگی به‌ویژه گربه‌ها، آگاهی از بیماری‌هایی که ممکن است از طریق این حیوانات به انسان منتقل شوند، اهمیت بیشتری یافته است. یکی از بیماری‌هایی که شاید کمتر درباره آن شنیده باشید، توکسوپلاسموز چشمی است؛ عفونتی چشمی که می‌تواند در نتیجه تماس مستقیم یا غیرمستقیم با گربه‌های آلوده به انگل توکسوپلاسما گوندیی (Toxoplasma gondii) ایجاد شود.

در این مقاله، به‌صورت جامع و علمی به بررسی همه جوانب این بیماری خواهیم پرداخت؛ از نحوه انتقال و علائم گرفته تا روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری. این مقاله برای افرادی که با گربه‌ها تماس دارند، افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، زنان باردار و حتی چشم‌پزشکان، می‌تواند مرجع مناسبی باشد.

توکسوپلاسما گوندیی (Toxoplasma gondii) چیست؟

توکسوپلاسما گوندیی یک انگل تک‌یاخته‌ای از نوع پروتوزوآ است که می‌تواند در بسیاری از موجودات خون‌گرم زندگی کند. با این حال، تنها میزبان نهایی این انگل گربه‌ها هستند؛ چرا که چرخه کامل زندگی انگل تنها در بدن گربه کامل می‌شود. گربه‌ها پس از ابتلا به انگل، اووسیست‌هایی (تخم انگل) را از طریق مدفوع خود دفع می‌کنند. این اووسیست‌ها می‌توانند در محیط برای مدت طولانی (حتی ماه‌ها) زنده بمانند و در شرایط مرطوب، بسیار مقاوم هستند.

توکسوپلاسموز چشمی همچنان شایع‌ترین علت یووئیت خلفی در سراسر جهان است. گربه‌ها میزبان نهایی انگل Toxoplasma gondii هستند و تماس با مواد آلوده می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد. آگاهی عمومی و رعایت بهداشت فردی برای کاهش میزان عفونت بسیار حیاتی است.
— دکتر جاستین آر. اسمیت، استاد سلامت چشم و بینایی، دانشگاه فلیندرز

راه‌های انتقال توکسوپلاسما به انسان

انتقال توکسوپلاسما به انسان می‌تواند از طریق راه‌های مختلفی اتفاق بیوفتد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

تماس با گربه آلوده یا مدفوع گربه

بیشترین نگرانی از بابت انتقال این انگل، تماس انسان با مدفوع گربه است. اگر گربه به توکسوپلاسما مبتلا شده باشد، اووسیست‌ها را در مدفوع خود دفع می‌کند. تمیز کردن ظرف خاک گربه بدون دستکش یا شستن ناکافی دست‌ها می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.

مصرف گوشت خام یا نیم‌پز

گوشت‌هایی مانند گوشت گوسفند، گاو و خوک ممکن است حاوی کیست‌های بافتی انگل باشند. پخت ناقص گوشت می‌تواند باعث انتقال شود.

تماس با خاک آلوده

باغبانی بدون دستکش یا بازی کودکان در شن و ماسه می‌تواند باعث تماس با خاک آلوده به اووسیست‌های انگل شود.

انتقال مادر به جنین (توکسوپلاسموز مادرزادی)

در صورتی‌که مادر باردار برای اولین بار در دوران بارداری به این انگل مبتلا شود، انگل می‌تواند از طریق جفت به جنین منتقل شده و عوارض جدی از جمله توکسوپلاسموز چشمی مادرزادی ایجاد کند.

توکسوپلاسموز چشمی چگونه ایجاد می‌شود؟

پس از ورود انگل به بدن، ممکن است به شکل کیست‌هایی در بافت‌های مختلف از جمله شبکیه چشم و مشیمیه باقی بماند. وقتی سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود یا کیست‌ها فعال شوند، پاسخ التهابی شدید در شبکیه ایجاد شده که باعث التهاب و زخم‌های بافتی می‌شود. این زخم‌ها می‌توانند باعث کاهش بینایی دائم شوند.

شبکیه و مشیمیه چیست؟

شبکیه لایه‌ای حساس به نور در پشت چشم است که اطلاعات بینایی را به مغز می‌فرستد. مشیمیه لایه‌ای از رگ‌های خونی زیر شبکیه است. در توکسوپلاسموز چشمی، این دو ناحیه هدف اصلی انگل هستند.

علائم توکسوپلاسموز چشمی

علائم این بیماری ممکن است ناگهانی و یا تدریجی ظاهر شوند و شامل موارد زیر است:

1. تاری دید یا کاهش بینایی ناگهانی

2. وجود نقاط شناور یا تیره در میدان دید (Floaters)

3. درد چشم (به‌ویژه هنگام حرکت چشم‌ها)

4. حساسیت به نور (فوتوفوبیا)

5. قرمزی و التهاب چشم

6. کاهش وضوح رنگ‌ها

⚠️ نکته مهم: گاهی ممکن است بیماری بدون هیچ علامت ظاهری باقی بماند، به‌ویژه در مراحل ابتدایی یا در افراد با سیستم ایمنی قوی.

در موارد شدید، ممکن است منجر به کاهش شدید بینایی یا نابینایی شود. طبق نتایج بررسی‌شده در مقاله‌ای منتشر شده در PubMed در سال ۲۰۲۱، التهاب رتینوکوروئیدی ناشی از توکسوپلاسموز همچنان شایع‌ترین شکل یووئیت در جهان است، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه.

چه افرادی در معرض خطر بیشتری هستند؟

توکسوپلاسموز چشمی می‌تواند هر کسی را درگیر کند، اما برخی گروه‌ها در معرض خطر بالاتری هستند:

• افرادی که با گربه‌ها زندگی می‌کنند یا در پناهگاه حیوانات فعالیت دارند

• کشاورزان، باغداران، یا کسانی که با خاک زیاد سروکار دارند

• زنان باردار (در صورت ابتلای اولیه در دوران بارداری)

• بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف (HIV، پیوند عضو، شیمی‌درمانی)

• نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به توکسوپلاسموز

روش‌های تشخیص توکسوپلاسموز چشمی

۱. معاینه تخصصی چشم

چشم‌پزشک با استفاده از تجهیزات تخصصی مانند افتالموسکوپ غیرمستقیم یا OCT، می‌تواند نواحی ملتهب، زخم‌های شبکیه و کیست‌ها را مشاهده کند.

۲. آزمایش خون (سرولوژی)

تشخیص از طریق بررسی آنتی‌بادی‌های IgM (نشانه عفونت حاد) و IgG (نشانه عفونت قدیمی) علیه توکسوپلاسما در خون انجام می‌شود.

۳. تست PCR از مایع زجاجیه

در موارد شدید یا پیچیده، ممکن است از مایع داخل چشم نمونه‌برداری و تست PCR برای شناسایی DNA انگل انجام شود.

درمان توکسوپلاسموز چشمی

درمان این بیماری بسته به شدت علائم و وضعیت فرد تعیین می‌شود. معمولاً از ترکیبی از داروهای ضدانگلی و کورتیکواستروئیدها استفاده می‌شود.

داروهای رایج

• پیریمتامین (Pyrimethamine): داروی ضدانگلی اصلی

• سولفادیازین (Sulfadiazine): مکمل درمانی برای تقویت اثربخشی

• اسید فولینیک: برای پیشگیری از عوارض خونی پیریمتامین

• کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون): برای کاهش التهاب چشم

• کلیندامایسین یا آزیترومایسین: در برخی پروتکل‌های جایگزین

در مواردی که عفونت فعال نیست و فقط زخم‌های قدیمی باقی‌مانده‌اند، ممکن است نیازی به درمان نباشد و فقط پایش منظم چشمی صورت گیرد.

آیا توکسوپلاسموز چشمی درمان کامل دارد؟

درمان می‌تواند عفونت فعال را مهار کند و جلوی گسترش آسیب به شبکیه را بگیرد. اما زخم‌هایی که قبلاً ایجاد شده‌اند، معمولاً برگشت‌ناپذیر هستند. علاوه بر آن، توکسوپلاسموز چشمی ممکن است دوباره فعال شود و نیاز به درمان مجدد داشته باشد. به همین دلیل، پیگیری منظم توسط چشم‌پزشک اهمیت بالایی دارد.

راه‌های پیشگیری از توکسوپلاسموز

برای همه افراد

• شستن دست‌ها پس از تماس با گربه یا خاک

• استفاده از دستکش هنگام باغبانی

• پخت کامل گوشت و پرهیز از مصرف گوشت نیم‌پز

• شست‌وشوی کامل سبزیجات و میوه‌ها

• عدم نوشیدن آب از منابع غیرمطمئن

برای صاحبان گربه

• تمیز کردن روزانه ظرف خاک گربه با دستکش

• شستن کامل دست‌ها بعد از تماس با گربه

• پرهیز از تغذیه گربه با گوشت خام

• عدم اجازه خروج گربه به محیط باز

برای زنان باردار

• پرهیز کامل از تماس با مدفوع گربه

• عدم تمیز کردن ظرف خاک گربه

• آزمایش خون برای بررسی ایمنی نسبت به توکسوپلاسما

نتیجه‌گیری

توکسوپلاسموز چشمی یکی از بیماری‌های کمتر شناخته‌شده ولی مهم چشم است که می‌تواند به کاهش یا از دست رفتن بینایی منجر شود. با آگاهی، رعایت اصول بهداشتی و مراجعه به‌موقع به چشم‌پزشک، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد. به‌ویژه افرادی که با گربه‌ها زندگی می‌کنند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند، باید مراقب علائم هشداردهنده این بیماری باشند.